Vasco da Gama (1460 -1524) [Khai phá & chế ngự]

Nhà thám hiểm, nhà hàng hải người Bồ Đào Nha. Ông là người châu Âu đầu tiên đến được Ấn Độ bằng con đường biển vòng qua châu Phi. Tháng 7 năm 1497, ông xuất phát từ Lisbon với bốn con tầu, lênh đênh trên biển 13 ngày không thấy đất liền cho tới khi đến Natal. Thủy thủ đoàn nổi loạn ngoài khơi, kẻ thù trên đất liền, bệnh sco- bút do thiếu vitamin C, nỗi khiếp sợ bão biển, tất cả đã gây trỏ ngại cho chuyến hành trình của ông, nhưng rốt cuộc, tháng 5/1948, ông đã cập bờ biển Malabar của Ấn Độ. Bằng một chuyến đi biển nữa, Da Gama đã lập nên các khu thực dân ở phía nam châu Phi, phá vỡ thế độc quyền trong buôn bán với Ấn Độ của người đạo Hồi và biến Lisbon thành trung tâm buôn bán các loại gia vị của châu Âu cũng như thành một thế lực trên thế giới.

Otto Von Bismarck (1815 - 1898) [Chính trị]

Liam Neeson trong vai Oscar Schindlér trong bộ phim đoạt giải Oscar của đạo diễn stephen Spieiberg-Danh sách của Schindler. Otto von Bismarck, thủ tướng nước Phổ và là đại pháp quan cửa Đức. Thủ tướng của nưóc Phổ (1832 - 1890) và là đại pháp quan của Đức (1871-1890). Bismarck đã bắt đầu biến các bang ở Đức thuộc quyền cai trị của vương triệu William I của nước Phổ, qua việc gây ra chiến tranh và thực hiện các liên minh chiến lược. Chiến tranh Pháp-Phổ (1870-1871) là một thất bại nhục nhã đối với người Pháp và William I được lên ngôi Hoàng đế Đức. Nhưng chính Bismarck, “đại pháp quan thép”, là người lãnh đạo châu Âu thực sự. Dưới sự cai trị của ông, nền công nghiệp Đức tăng vọt, đưa ra những cải cách xã hội cấp tiến và đất nước giành được những thuộc địa nước ngoài. Rẻ thù của ông là William II đã đánh bại ông vào năm 1890.

Olmec (1500-600 trước Công nguyên) [Xã hội]

Đầu đá khổng lồ của một vị thủ lĩnh Olmec được tìm thấy ở La Venta Tabasci, Mexico. Văn hóa tiền Columbia ở Trung Mỹ. Dân bản xứ sông ở vịnh Mêhicô và mở rộng thế lực đến vùng thung lũng Mehico và phía Đông Nam ở Trung Mỹ. Thủ đô San Lozenro bị phá hủy năm 900 trước Công nguyên và được thay thế bằng La Venta. Họ là người đầu tiên sử dụng đá trong kiến trúc và điêu khắc, tạo ra những đầu người bằng đá để trang trí đền chùa và quảng trường. Chữ viết Olmec là nền tảng của ngôn ngữ và văn hóa của họ ảnh hưởng đến toàn khu vực trong nhiều thê kỷ. Xã hội phức tạp và văn hóa dần dần thay đổi trong nhiều năm và vào thời điểm nào đó năm 600 trước Công nguyên, họ đã dừng việc chi phối trong khu vực. Họ đã tạo ra kim tự tháp lớn cao khoảng 30 mét (100 ft) ở các trung tâm văn minh và giao dịch buôn bán phát triển rộng rãi. Chúng được nhớ đến bỏi nghệ thuật khác thường, có thể thấy ở Villahẹrmo.

Oskar Schindler (1908-1974) [Xã hội]

Vị cứu tinh của người Do Thái trong cuộc tàn sát của Đức quốc xã. Được tuyển vào cơ quan tình báo Đức, Oscar Schindler có nhiệm vụ thu thập thông tin về Ba Lan. Tại Krakow ông lập lên một nhà máy, Deutsch Emaihvaren Fabrik, song thực chất là kế hoạch tàn sát người Do Thái của Đức. Schindler bảo vệ những công nhân ở đây, ông bí mật chuyển thực phẩm, thuốc men cho trại tị nạn Plaszow và dùng mọi biện pháp có thể để ngăn không cho người Do Thái bị dồn vào trại tập trung.

Omar Khayyam (1048-1122) [Nghệ thuật & văn hóa]

Ông là nhà thơ Ba Tư. Nhà toán học và là nhà thiên văn học cũng như là tác giả của 250 câu thơ ngắn hay Robaiyat, người Ba Tư ở thế kỷ XI trở nên nổi tiếng trong nền văn học Anh thế kỷ XIX. Edward Fitzgerald đã phát hiện ra bản dịch vào năm 1859, thơ Rubaiyat của Omar Khayyam đã đạt được sự nổi tiếng ở nước Anh thời . Victoria, và có ảnh hưởng lớn tới các nhà thơ khác.

Oliver Crossville (1599 - 1658) [Chính trị]

Nhà quân sự kiêm chính khách theo đạo Thanh giáo người Anh. Cromwell vào quốc hội năm 1628. Trong cuộc Nội chiến, ông dẫn đầu quốc hội chống lại Charles I và kêu gọi xử tử Hoàng đế năm 1649. Sau khi Khối thịnh vượng chung được thành lập, Cromwell đưa quân viễn chinh đi dẹp các cuộc nổi loạn ở Ireland, Scotland và đánh bại Charles II năm 1651. Ông giải tán quốc hội và thành lập chính phủ bảo hộ do chính ông đứng đầu (1653 - 1658) và từ chối không lên ngôi Hoàng đế. Bằng việc tiến hành một loạt các cuộc chiến tranh mậu dịch và ký kết các hiệp ước thương mại, Cromwell đã khôi phục lại vị trí số 1 ở châu Âu I của nước Anh dưới thời Elizabeth. Mặc dù là người Thanh giáo nhưng Cromwell không khắt khe về mặt tín ngưỡng của dân chúng. Sau khi Cromwell mất, con trai ông là Richard nên nắm quyền, để cho quân đội và quốc hội tranh giành quyền lực khiến chính phủ sụp đổ. Năm 1661, xác ông bị khai quật lên hành hình sau khi chết.

Oda Nobunaga (1534-1582) [Xã hội]

Tư lệnh Nhật thời phong kiến. Từ lúc ban đầu còn thấp kém về địa vị xã hội ở tỉnh Owari của Nhật, Nobunaga dần đã kiểm soát được toàn vùng và chiếm Kyoto vào năm 1568. Trước năm 1580, ông đã kiểm soát được toàn nước Nhật nhưng bị ám sát bởi tên đầy tớ trước khi ông có thể thống nhất toàn nước Nhật.

Ủy ban châu Âu [Chính trị]

Cơ quan của Liên minh châu Âu (EU) ủy ban gồm 20 thành viên đứng đầu (một Chủ tịch và rất nhiều Phó Chủ tịch), mỗi nước thuộc Liên minh có ít nhất một đại diện trong Uy ban. Với tổng cộng 15000 nhân viên, ủy ban là cơ quan lớn nhất EU. Nhiệm vụ của úy ban này là thực thi các hiệp định và luật lệ do Hội đồng Bộ trưởng, những người có thực quyền quyết định, đưa ra ủy ban cũng quản lý các chính sách nông nghiệp và, chương trình phát triển khu vực của EU, cũng như dự thảo các đạo luật được đưa ra trước Nghị viện châu Âu.

Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ (1776) [Xã hội]

Tuyên ngôn tuyên bố độc lập của 13 thuộc địa của Anh ở Bắc Mỹ. Ngày 19/04/1776, chiến tranh giữa Anh và các nước thuộc địa ở Bắc Mỹ nổ ra.

Tuyên ngôn Độc lập khơi mào cho cuộc chiến chống lại sự co ép mà nước Anh, áp đặt lên các bạng thuộc địa. Tuyên ngôn chỉ rõ những mối bất bình của người dân thuộc địa và là nền tảng cho Tuyên hgôn Nhân quyền trong Hiến pháp Hoa Kỳ. Ngày 7/6/1776, Richạrd Henry Lee, đại biếu của bang Virginia tiana dự cuộc họp của các bang thuộc địa dấu trạnh giành độc lâp đã đưa ra ý tưởng giành độc lập. Một ủy bạn đựơc chỉ định (trọng đó có Thomas Jefferson và, Beijamiu Frankin) đe dự thảo một bản tuyện ngôn theo đề nghị của tuyên ngôn được nhất trí tán thành ngày 4/7 và được hội đồng thông qua ngày 2/8. Tuyên ngôn kiên quyết khẳng định: “Liên hiệp các bang thuộc địa là và chắc chắn sẽ là một hợp chủng quốc độc lập và tự do”.

Tutankhamun (khoảng năm 1343-1323 TCN) [Hoàng gia]

Pharaong Ai Cập từ khoảng năm 1333 TCN. Là con rể của pharaong theo dị giáo Akhenaten, Tutankhamun lên kế vị khi vẫn còn trẻ sau khi chế độ tìm kiếm thiết lập một tôn giáo mới dựa trên thần mặt trời Aten. Nguồn gốc tổ tiên của Tutankhamun không được biết chính xác, và ông có thể là người họ hàng, hay thậm chí có thể là anh em với vợ ông. Thời gian trị vì ngắn ngủi của ông cho thấy ảnh hưởng của các thầy tế của Amun hồi sinh, sự trở về thủ đô tại Thebes và cuộc đàn áp Aten. Cuộc khám phá lăng mộ của ông năm 1922 đã gây chấn động và cùng cấp nguồn tư liệu không lồ về nghệ thuật về văn hóa thời kỳ đó

Tòa nhà New York (1931) [Nghệ thuật & văn hóa]

Địa danh của nước Mỹ, hoàn thành năm 1931. Tòa nhà New York là công trình đầu tiên vượt được độ cao của tháp Eiffel. Công trình đáng chú ý bởi tầm vóc đồ sộ và cũng bỏi tốc độ thi công, người ta chỉ mất chưa đến 2 năm đế hoàn thành việc xây dựng tòa nhà từ những khối thép và bê tông đúc sẵn. Nó được xây dựng với mục đích quảng cáo cho các kỹ thuật xây dựng hiện đại và đến bây giờ nó vẫn được coi là tinh hoa trong số những tòa nhà chọc trời. Phong trào của những người theo chủ nghĩa dân tộc Ailen nhằm bảo đảm chế độ tự trị. Phong trào bắt đầu vào năm 1870 và người lãnh đạo phát ngôn của phong trào là Charles Stewart Parnel thống nhất đảng Nghị viện Ailen và công khai động cơ. Thủ tưống Gladstone thay đổi và đưa ra Dự luật Tự trị lần thứ nhất (1886) nhưng không được thông qua; dự luật lần thứ hai (1893) bị Thượng viện Anh phản đối. Sự thất bại này, là căn nguyên của các đảng phái cách mạng, tìm kiếm sự thay đổi trong hiến pháp để giành được quyền tự trị. Phải một thời gian dài tói dự luật thứ ba (1912), khi dự luật được thông qua, những người chống đối ở Ulster dọa gây ra một cuộc nội chiến. Thượng nghị viện Anh ccT gắng ngăn chặn người Ulster, song Thế chiến thứ I cảĩi trở dự luật. Sau nhiều năm mâu thuẫn, dự luật thứ tư (1920) giành được quyền tự trị cho 6 hạt ở Bắc Ailen, mặc dù vẫn là một phần của nưốc Anh. Hiệp ướe Anglo-Ailen năm 1921 thừa nhận 26 hạt miền nam là những bang tự do.

Tòa án dị giáo (1232) [Tôn giáo]

Tòạ án Thiên chúa La Mã nhằm truy tố thành phần dị giáo lần đầu tiên được Giáo hoàng Gregory IX thiết lập trên cơ sở tạm thời ở Pháp và Đức thế kỷ XIII. Nói chung, Tòa án dị giáo do Gregory IX thiết lập năm 1232 Vối các quan tòa án dị giáo chủ yếu là các thầy tu dòng Dominic và Francis. Tòa án dị giáo đã được xây dựng và đặt tên lại rất nhiều lần qua nhiều thế kỷ và đến năm 1965, được gọi là Giáo đoàn Thiên chúa.

Tại Tây Ban Nha, Tòa án dị giáo đặt trụ sở tại Tarragossa, thuộc Aragon. Tòa án này thay cho Tòa án dị giáo Tây Ban Nha theo sắc lệnh của giáo hoàng và được xây dựng năm 1480. Tòa án quan tâm điều tra tính chính thông của đạo Do Thái (1492) và Hồi giáo (1502) - là những người bị buộc phải theo Thiên chúa. Rốt cuộc có khoảng 16 tòa án thường trực được thiết lập ở Tây Ban Nha giữa năm 1500 - 1640. Trong 15 năm đầu, khoảng 2.000 người bị thiếu sống và 15.000 khác bị trừng phạt. Tòa án dị giáo đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ đạo Hồi ra khỏi Tây Ban Nha trong thế kỷ XV - XVII. Tòa án dị giáo được mở rộng tới Bồ Đào Nha, Goa (1560), Brazil, Peru (1570) và Mexico (1571). Song cuối, cùng Tòa án này cũng bị hủy bỏ tại Tây Ấn Nha vào năm 1834. Tòa án dị giáo là biểu hiện của sự kết thúc cách cư xử dịu dàng, khoan dung ở trong quá khứ và khởi đầu cho một chế độ đàn áp.

Trận chiến Waterloo (1815) [Chiến tranh]

Trận chiến cuối cung trong Cuộc chiến tranh Napoleon. Napoleon nỗ lực quay lại; ông trở về sau cuộc lưu đày và cố gắng giành lại quyền lực một lần nữa ở Pháp. Trong những màn mở đầu của trận chiến vào ngày 18 tháng 6 năm 1815, Napoleon chiếm ưu thế: ông cô lập quân Anh dưới quyền chỉ huy của Quận cồng Wellington với lực lượng liên quân và bắt đầu phản công trực tiếp. Wellington giữ chân Napoleon đợi quân tiếp viện của Đức, Hà Lan và Bỉ tham gia trận chiến. Napoleon thất bại thảm hại.

Trận chiến Verdun (1916) [Chiến tranh]

Chiến dịch diễn ra trong Chiến tranh thế giới thứ I. Verdun là một pháo đài nằm ỏ vùng đông bắc nưóc Pháp, là mục tiêu công kích dữ dội của Đức năm 1916 và trở thành biểu tượng của cuộc kháng chiến Pháp bởi người Pháp đã giành được thắng lợi mà không cần sự hỗ trợ từ phía lực lượng quân Liên minh. Trận chiến Verdun kéo dài từ ngày 21 tháng 2 đến ngày 18 tháng 12 năm 1916. Khoảng 400.000 lính Pháp và Đức tử trận.

Trận chiến Thermopylae (Bắc Hy Lạp) (480 TCN) [Chiến tranh]

Trận chiến trong chiến tranh Ba Tư. Đội quân 10.000 người Hy Lạp của Leonidas, vua của Sparta, không thểđ ẩy lui được quân Ba Tư. Đa số quân Hy Lạp bỏ chạy, nhưng 1.000 quân cố thủ ở đèo Thermopylae đã bị tử trận.

Trận chiến Somme (bắc Pháp) (1916) [Chiến tranh]

Cuộc tấn công của quân Quân Đồng minh trong Thế chiến thứ II Giai đoạn giữa Chiến tranh thế giới lần thứ II, quân Đồng minh tấn công Đức trên sông Somme ở miền bắc nưốc Pháp. Trận chiến Somme bắt đầu vào ngày 1/7/1916 và kéo dài cho tới tháng 9. Cả hai bên đều chịu tổn thất lớn, và quân đồng minh tiến thêm được 13km. Quân Anh sử dụng xe tăng lần đầu tiên do lính Anh Emest Swinton sáng chế. Ngày đầu tiên trong trận chiến là một trong những ngày bi thảm nhất trong lịch sử về số người chết và bị thương.

Trận chiến Saratoga (Tây Florida) (1777) [Chiến tranh]

Trận chiến xảy ra trong Cách mạng Mỹ. George Washington là tổng tư lệnh trước khi ông lên làm tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên. Tháng 10 năm 1777, Washington vạch kế hoạch và chỉ huy trận đánh thắng lợi quan trọng chống lại quân Anh tại Saratoga, New York. Lực lượng quân đội của ông bao vây quân Anh, dưới quyền chỉ huy của tướng John Burgoyne, ngăn chặn đầu mối liên lạc với tướng William Howe, và biến cục diện chiến tranh nghiêng về bên thuộc địa.

Trận chiến Marathon (năm 490 trước Công nguyên) [Chiến tranh]

Trận chiến trong cuộc chiến tranh Ba Tư. Người Ba Tư đổ bộ vào Marathon, nằm cách Athens 20 dặm, cố gắng nhử người Hi Lạp về phía vùng đất này trong khi đội quân thứ hai đổ bộ vào nơi khác và chiếm Athens. Chiến lược được tiến hành, song mặc dù người Ba Tư đông hơn nhưng người Hi Lạp đã đánh đuổi họ quay trở lại vùng biển, sau đó đốì mặt với đội quân thứ hai, đổ bộ vào Phalerum. Đó là chiến thắng vĩ đại của dân Hi Lạp.

Trận chiến Sluys (1340) [Chiến tranh]

Trận chiến quan trọng đầu tiên trong chiến tranh 100 năm. Trận chiến hải quân tại vùng biển Bắc, gần cảng Sluys ở vừng Flanders diễn ra vào ngày 24 tháng 6 năm 1340. Vua Edward III của nước Anh vạch kế hoạch xâm chiếm Pháp qua các nước vùng trũng. Hạm đội Anh đánh thắng hạm đội Pháp, phá hủy hoặc bắt giữ hầu hết số tàu.

Trận chiến Poitiers (1356) [Chiến tranh]

Cuộc chiến diễn ra trong chiến tranh một trăm năm. Chiến sự diễn ra tại Poitiers, thủ phủ của Poitou Charantes nằm ở phía Tây nước Pháp. Đây là cuộc chiến giữa Edward Black Prince, hoàng tử xứ Wales và John II của Pháp. 3000 quân Pháp tử trận đem lại chiến thẳng quyết định cho quân đội của Edward vào ngày 13 tháng 9 năm 1356. Con trai của John, Phillip và 2000 kỵ sĩ bị bắt làm tù binh.

Trận chiến Mons (1914) [Chiến tranh]

Cuộc chiến đầu tiên trong Chiến tranh Thế giới I. Quân Đồng minh Anh Pháp đã phát động chiên dịch chống lại quân Đức xâm lược ở Mons. Tuy nhiên, quân tăng viện Pháp đã không đến được như kế hoạch. Trong sự hoang mang, quân đội Pháp ở tiền tuyến đã rời bỏ vị trí, bỏ nước Anh bị quân Đức tấn công bao vây.

Trận chiến Midway (1942) [Chiến tranh]

Trận đánh trên biển giữa Mỹ và Nhật trong chiến tranh thế giới II. Trận phiến xảy ra vào tháng 6/1942 ở Thái Bình Dương. Chiến tranh Thái Bình Dương thiên về quân Nhật cho đến khi Mỹ đánh bại họ khỏi đảo Midway. Bộ phận không thủy quân Nhật bị đánh bại chỉ trong 1 ngày, đánh dấu bước ngoặt của cuộc xung đột.

Trận chiến Little Bighorn (1876) [Chiến tranh]

Trận chiến giữa dân da trắng và dân da đỏ Bắc Mỹ. Cuộc chiến trở thành truyền thuyết trong văn hóa dân gian Mỹ vì chiến thắng có tính quyết định đối với người da đỏ Bắc Mỹ. Dưới sự lãnh đạo của tướng George Armstrong Custer, quân đội Mỹ đã đối mặt với sự căm phẫn của bộ tộc Sioux trên dòng sông Little Bighorn ở Montana vào ngày 25/06/1876. Thủ lĩnh Crazy Hosre và Sitting Bull dẫn đầu bộ tộc Sioux. Custle và toàn bộ binh lính của ông đã bị giết chết.

Trận chiến Lepanto (1571) [Chiến tranh]

Trận chiến giữa Đế chế Ottoman và Liên minh thần thánh trong đó lần cuối cùng các thuyền chiến gale được sử dụng trong giao chiến. Trận chiến Lepanto giữa người Ottoman và Liên minh thiên chúa thần thánh diễn ra vào ngày 7 tháng 10 năm 1571. Mặc dù những người theo đạo Thiên chúa đã phá vỡ được sức mạnh hải quân Hồi giáo, song chiến dịch không đem lại kết quả gì.

Trận chiến Crécy (1346) [Chiến tranh]

Trận đánh mở màn cho Cuộc chiến hàng thế kỷ. Ngày 26/8/1346, Edward III của nước Anh đã dùng bộ binh đánh bại kỵ binh của vua, Pháp, Philips VI một cách tài tình ở Crécy-en-Ponthieu, miền Bắc nước Pháp.

Triều nhà Tống (960 sau Công nguyên) [Hoàng gia]

Triều đại Trung Hoa. Nhà Tống giành quyền cai trị Trung Hoa vào năm 960 sau Công nguyên. Nhà Tống thống nhất các vây cánh đưa đất nước dưới quyền kiểm soát của một thế lực trung tâm. Các vị vua đầu tiên của nhà Tống thiết lập một bộ máy quan lại, hình thành một giai cấp mới quan lại là học giả. Dưới triều đại này hình thành nhiều thành phố là các trung tâm thương mại quan trọng. Đạo Phật suy giảm trong khi đạo Khổng phát triển mạnh và trở thành quốc giáo.

Triều nhà Thương (khoảng năm 1766- 1027 trước CN) [Hoàng gia]

Triều đại Trung Hoa đầu tiên. Có nhiều tranh cãi về thời gian của triều đại này, song những gì mà chúng ta được biết đó là triều Thương nằm ở vùng đồng bằng phía bắc Trung Quốc và mở rộng tới tỉnh Sơn Đông và tỉnh Hồ Nam ngày nay. Triều nhà Thương là một xã hội quý tộc dùng các thầy tê để ghi chép về lịch sử triều đại. Thời này, nông nghiệp phát triển trồng lúa nước, lúa mì, lúa mạch và tơ tằm. Họ chê tạo vũ khí và dụng cụ bằng đồng và thờ cúng thần thánh và tổ tiên, một trong số họ là Shang Ti. Vua cuối cùng của nhà Thương đã bị vua nhà Chu lật đổ, thiết lập thời gian cai trị của nhà Chu trong 800 năm trước khi sụp đổ.

Triều nhà Đường (618-907 Sau Công nguyên) [Hoàng gia]

Triều đại cầm quyền ở Trung Quốc, do Lý Uyên thiết lập. Lý Uyên là một quan của triều nhà Tùy mà dựa vào đó ông xây dựng một chê độ cai trị của riêng mình. Sau cuộc đấu tranh giành quyền lực, Lý Uyên mỏ rộng quyển kiểm soát Trung Quốc sang châu Á, Tây Tạng, Triều Tiên, tạo ra một đế chế rộng lớn. ông tránh chế độ quan liêu nặng nề, song củng cố chính sách của nhà Tuỳ về việc tuyển nhân tài qua thi cử, Lý Uyên tạo ra một hình thức chính phủ hiệu quả, khuyên khích chiếm hữu đất quy mô nhỏ. Con cháu ông duy trì xu hướng này, kiểm soát giới quý tộc và tăng cường bộ máy và giáo dục, đồng thời mỏởrộng lãnh thổ. Mặc dù những tham vọng bành trướng trong khu vực và quý tộc đã khiến nhà Đường sụp đổ, song trong thời kỳ này người Trung Quốc phát minh ra kỹ thuật in, và là đỉnh cao của văn hóa Trung Quốc về âm nhạc, thơ ca, hội họa và điêu khắc tượng Phật.

Triều Minh (1368-1644) [Hoàng gia]

Triều đại Trung Hoa cuối cùng. Được sáng lập bởi Chu Nguyên Chương, tiếp theo sự sụp đổ của triều đại Mông Cổ, triều Minh đã thông nhất Trung Hoa gần 400 năm. Bộ máy hành chính triều Minh có hơn 20.000 cấp bậc từ các bộ trưởng đến cảnh sát trưỏng. Đó là một xã hội có tổ chức, dân số tăng từ 60 lên 150 triệu người. Những người kê vị ông đã mở rộng vương triều, nhưng trước thế kỷ 16, họ bị người Mông cổ và người Nhật đàn áp.

Triều đại Valois (1328-1589) [Hoàng gia]

Gia tộc cầm quyền ở Pháp. Dòng họ Valois, thuộc nhà Capetian, lên cầm quyền trị, vì nước Pháp từ năm 1328 đến năm 1589. Năm 1285, Phillip III (trị vì từ năm 1270- 85) trao quận Valois cho người con trai út là Charles sau cái chết của người anh Phillip V vào năm 1322, kê vị lên làm Charles IV. Năm 1328, con trai của Charles nhậm chức Phillip VI xứ Valois. Triều đại mói này nhanh chóng phải lo lắng về những vấn đề trong cuộc chiên tranh một trăm năm với Anh và thách thức đối với giới quý tộc Pháp. Charles VII đặt dấu chấm dứt cuộc chiến tranh, đồng thời tăng cường quyền lực hoàng gia trả giá bằng các lãnh chúa phong kiến.

Các vua thuộc gia tộc Valois củng cố quyền lực hoàng gia thông qua quốc hội, kiểm soát thuế khóa, cho phép Pháp bắt đầu cuộc cạnh tranh giành lãnh thổ vói gia tộc Habsburg của đế chế La Mã thần thánh. Những vấn đề này khởi đầu vối các cuộc chiến tranh không đem lại kết quả ở Italy kéo dài trong thế kỷ XVI. Cuối thế kỷ XVI, quyền kiểm soát của hoàng gia suy giảm khi các bè phái tôn giáo chi phốicác vấn đề của Pháp. Trong thời gian trị vì của Charles IX (1550-1574) diễn ra cuộc thảm sát tàn bạo hàng nghìn người Pháp theo đạo Tin Lành. Mặc dù anh trai của ông là Henri III (trị vì từ năm 1574-1589) cố gắng ở trung gian giữa Thiên chúa giáo vào đạo Tin Lành, song ông ám sát lãnh tụ công giáo, Công tước xứ Guise, vì lo sợ sẽ bị tiếm quyền. Henri tự sát vào năm sau đó.

Triều đại Tudor (1485-1603) [Hoàng gia]

Gia tộc cai trị ở Anh. Thời đại gia tộc Tudor cai trị đánh dấu bước khởi đầu nưốc Anh trở thành một thế lực lớn ở châu Âu, đồng thời hình thành đạo Tin Lành.

Có tổ tiên là người bản xứ của xứ Wales, Owen Tudor kết hôn với vợ góa của Henry V là Catherine, Henry Tudor được thừa kế tước hiệu của người mẹ là con cháu của Edward IIL.Henry VII lên làm vua năm 1485 sau khi đánh bại Richard III tại Bosworth, cuộc kết hôn giữa Henry và Elizabeth xứ York, con gái của Edward IV, đã giải quyết mối bất hòa giữa hai triều đại trong cuộc chiến tranh hoa hồng và sự khôi phục một chính quyền vững chãi đã chấm dứt tình trạng hỗn loạn chính trị và đê lại cho đời sau nguồn tài chính dồi dào và một hoàng gia không nợ nần. Henry VIII và Elizabeth I đặc biệt tạo ra những hình ảnh về hoàng gia có tính lâu dài. Tuy nhiên, triều đại phải đối mặt với vấn đề xung đột tôn giáo, những thách thức từ những thế lực châu Âu ở Pháp và Tây Ban Nha, và những vấn đề thừa kế ngai vàng. Triều đại này chỉ kéo dài trong 3 thế hệ.

Con trai cả của Henry là Arthur mất năm 1501 và ngai vàng được chuyển lại cho người con thứ, sau này là Henry VIII.

Cuộc cách mạng tôn giáo trong thời gian Henry VIII trị vì được hình thành trên cuộc hôn nhân đầu tiên không hạnh phúc và không có con trai nối dõi, mặc dù sau đó ông lấy đến 5 bà vợ; hai trong số 5 bà vợ ấy bị hành hình sinh được hai cô con gái là Mary và Elizabeth, và một cậu con trai Edward. Edwạrd kế vị ngôi vua lên làm Edwarđ VI, song lại chết sớm cả Mary và Elizabeth đều chưa có con, thậm chí Elizabeth còn chưa kết hôn. Tuy nhiên, James VI xứ Scotland lên ngôi vua nước Ạnh lấy hiệu là James I vào năm 1603 và là con cháu của Margaret, con gái của vụa Henry VII.

Triều đại Bourbon [Hoàng gia]

Là một trong những gia tộc cầm quyền có quyền lực lớn nhất. Có tổ tiên từ đời vua vua nước Pháp (1226-1270), cho tới người cháu trai Louis I, Công tước Bourbon (1327-1342), được thừa hưởng tước vị từ người mẹ của ông. Gia tộc Bourbon cai trị nước Pháp (1589-1792; 1814-1848); Naples và Sicily (1735-1861), và Tây Ban Nha (1700-1868; 1870-1873; 1874-1931; 1975-) và eac lãnh địa nhỏ hơn của các công tước như Lucca và Parma. .

Henri IV của Pháp (1553-1610), con trai của Antoine de Bourbon được thừa kế tước vị. Hậu duệ của ông nối tiếp cai trị nước Pháp cho tới năm 1792 khi vua Louis XVI bị hành quyết trong cuộc cách mạng Pháp. Louis XVIII phục ngôi năm 1814, tiếp theo là người anh trai Charles X (1824-1830)- sau đó bị lật đổ trong cuộc cách mạng năm 1830.

Năm 1700, vua Charles II của Tây Ban Nha băng hà mà khống có con. Tước vị được chuyển cho chắt trai là Phillip của xứ Anjou, lên làm vua Phillip V. Ông là cháu trai của vua Louis XIV của Pháp, kết hôn với chị của Charles là Marie-Thérése. Năm 1713 tiếp theo cuộc chiến tranh giành quyền kế vị ngôi vua Tây Ban Nha, Hiệp ước Utrecht buộc vuạ Phillip từ ngôi vô điều kiện.

Con trai thứ ba của vụa Phillip V là Charles chiếm giữ Naples và Sicily vào năm 1734. Năm 1759, ông lên kế vị ngôi vua Tây Ban Nha, giao Naples và Sicily cho người con trai út là Ferdinand.

Triều đại Stuart [Hoàng gia]

Gia tộc cầm quyền ở Scotlanđ từ năm 1371, và ở Anh từ năm 1603 đến năm 1714, đứng đầu các cuộc xung đột tôn giáo, cuộc nội chiến ở Anh và cuộc cách mạng vinh quang.

Ban đầu chỉ với tước hiệu “quản lý”, triều đại bắt đầu vào năm 1315 khi Walter, quản lý cấp cao xứ Scotland đời thứ 6, kết hôn vối Marjorie, con gái của Robert Bruce. Con trai của họ là Robert II kế vị ngôi vua vào năm 1371 và duy trì dòng họ nối ngôi cho tói đòi vua James V (trị vì từ 1513-1542).

Người thừa kế của James V là Nữ hoàng Mary xứ Scots, lớn lên ỏ nước Pháp, nên theo phiên âm tiếng Pháp đọc thành “Stuart”. Marỹ sinh hạ James Stuart, sau này là James VỊ xứ Scotland (Ị566-1625) và là James I của Anh (1603-1625).

Charles I, con trai của James I, gần như đã phá hủy toàn hoàn quyền cai trị của dòng họ khi xảy ra cuộc nội chiến ỏ Anh và sau đó Chính phủ cộng hòa Anh kéo sụp nền quân chủ. Sự khôi phục ngai vàng của Charles II vào năm 1660 bị lung lay do ông không có người thừa kế hợp pháp và nỗi sợ hãi về sự ủng hộ của dòng họ Stuart đối với Thiên chúa giáo.

Năm 1685, người; em trai theo Công giáo là James II của (Charles kế vị) ngai vàng, dưối sự ủng hộ của người con gái và con rể theo đạo Tin Lành, Mary và William. Tuy nhiên, khi con trai theo công giáo James Stuart của James và người vợ thứ hai tham gia cuộc cách mạng vinh quang vào năm 1688, đã đưa William và Mary lên ngai vàng. William và Mary (chết năm 1694) không có con và sau khi William băng hà vào năm 1702, ngai vàng được nhượng lại cho em gái của Mary là Anne. Trong suốt thời gian bà trị vì, nước Anh và Scotland hợp nhất theo Đạo luật thông nhất.

Anne chết và cũng không có con nối dõi vào năm 1714, và bỏ qua hậu duệ thẹo Công giáo của James II, ngôi vua chuyển cho hậu duệ xa theo đạo Tin Lành của James I là George xứ Hanover. James Stuart và con trai là Charles tiếp tục nối ngôi dòng họ Stuart cho tói năm 1745. Con trai của Charles là Henry (chết năm 1807) kết thúc triều đại Stuart.

Triều đại Saiavid (thế kỷ XVI-XVTII) [Xã hội]

Thuộc tộc người Ba Tư. Vào đầu thế kỷ XVI tộc người Satavid của Ba Tư tiến hành chiến tranh với người Ottoman ở Thổ Nhĩ Kỳ. Người Ba Tư chinh phục được một số bộ lạc Thổ Nhĩ Kỳ ở phía Tây và phía Bắc, họ đe dọa bành trướng đến Thổ Nhĩ Kỳ. Người Ottoman đã đánh bại họ vào năm 1514 và xác lập lãnh thổ nay là cao nguyên Iran. Vị vua nổi tiếng nhất của vương quốc Satavid Abbas I, người khuyên khích giao thương với châu Âu. Vương quốc này cuối cùng chịu quy phục Aghans vào năm 1722.

Trường phái nghệ thuật Dada (XX) [Nghệ thuật & văn hóa]

Khuynh hướng nghệ thuật được truyền bá bởi nhà thơ Rumani Tristan (1896 - 1963), nhà điêu khắc, họa sĩ người Đức Hans Richter (1888 - 1976) và nhà văn kiêm họa sĩ người Pháp Hans Arp (1886 - 1966). Nghệ thuật Dada rất phù phiếm, nó chủ yếu bôi bác nghệ thuật kinh điến. Cái tên Dada xuất phát từ tiếng Pháp, nghĩa là “con ngựa nhỏ”, là từ đầu tiên đập vào mắt người đọc khi giở một cuốn từ điển, vẻ đẹp thẩm mỹ của trường phái Da da nằm trong sự ngẫu nhiên, người ta dùng thủ pháp kết hợp một cách kỳ quặc và đột ngột trong những câu thơ ngớ ngẩn và những hình ghép thiếu hài hòa. Mặc dù tồn tại ngắn ngủi nhưng sự ngang tàng của trường phái này có ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật đương đại.

Trường phái Gô-tích [Nghệ thuật & văn hóa]

Trường phái kiến trúc, văn học và nghệ thuật. Phong cách này bắt nguồn từ việc các kiến trúc sư thòi Phục Hưng tìm cách sửa chữa những gì họ coi là man rợ của phong cách thời Trung cổ, về sau phát triển thành một xu hướng được các môn đồ trường phái lãng mạn nhiệt tình ủng hộ. Họ phản đối tư tưởng của thời kỳ khai sáng: tin vào khả năng không giới hạn của khoa học và ý chí. Họ bị cuốn hút bởi quan điểm nghệ thuật cho rằng cuộc sông dó những điệu bí ẩn không bao giò khám phá hết được. Vì thế, những cuốn tiểu thuyết “lốỉ gô-tích” và kiến trúc theo phong cách tân Trung cổ ngày càng trở nên thịnh hành. Nếu trường phái tân cổ điển ưa chuộng sự cân đối chau chuốt hoàn hảo, cho rằng con người có thể áp đặt trật tự của mình cho tự nhiên, thì kiến trúc vòm không đều, những công trình bằng đá diêm dúa, những miệng máng xốỉ kệch cỡm của các nhà thờ cô lại thể hiện điều ngược lại. Sau này, những người am hiểu như Jhn Ruskin cho rằng sự không thống nhất trong phong cách kiến trúc Gothic là do chúng được xây dựng bằng nỗ lực chung của các thợ thủ công lành nghề dược tự do sáng tạo. Điều này đối lập một cách rõ rệt với sự xuống cấp của tay nghề lao động do thời kỳ cơ khí hóa ở thời đại công nghiệp. Nếu ở thời kỳ Khai sáng, người ta coi kiến trúc của những ngôi nhà thờ cổ là biểu tượng của sự lệ thuộc, thì ngày nay, nó lại được xem như biểu tượng của sự giải phóng. Mặt tiền trụ tường của một nhà thờ xây dựng theo phong cách kiến trúc Gô-tích đặc trưng.

Trường phái ấn tượng (thập niên 1860) [Nghệ thuật & Văn hóa]

Phong trào nghệ thuật. Ảnh hưởng lớn nhất là của Claude Monet, và sự phô biến lâu dài của các tác phẩm của ông, vươn tới kỹ thuật mờ tối và sự đa dạng huyền ảo của nghệ thuật ấn tượng. Monet là một trong số nhiều họa sĩ người Pháp, từ thập niên 1860 trở đi, đưa ra những nghi vấn về giá trị truyền thống giáo dục nổi tiếng. Thế hệ đương thời như Pierre-Auguste Renoir (1841-1919) và Alfred Sisley (1839-1899) ngày càng không thể kiên nhẫn được với những thông lệ cũ: cụ thể là sự tập trung vào kể chuyện hoặc những cảnh gây ấn tượng sâu sắc (thường lấy từ thần thoại cổ điển) trong đó thực tế tự nhiên đứng ở thứ yếu. Cũng giống như các họa sĩ của trường phái Barbizon, họ cảm thấy rằng tự nhiên quá đề cao trong ‘cảnh nền’. Tham vọng của họ không phải là nắm bắt được bản chất hoặc cảm xúc không bị ảnh hưởng của thời gian cũng không chạy theo đường nét tự nhiên của bất kỳ cảnh vật nào, mà nhằm ghi lại ấn tượng cảnh gẫn gũi nhất tạo ra cho người xem.

Mặc dù, cái nhìn mơ màng không rõ chi tiệt, không rõ nét và phác thảo bên ngoài, tranh sơn dầu của các họa sĩ ấn tượng, trên thực tế được họ coi là chính xác về mặt khoa học hơn vì: lý thuyết về sự tỉ mỉ, trau chuốt thực ra là làm cơ sở cho các bức vẽ lem nhem của họ. Tập hợp những nhân vật đó gồm có Camille Pissarro (1830 - 1903) và Paul Cézanne (1839 - 1906), Edgar Degas (1834 - 1917) và Edouard Manet (1832 - 1883), họ cùng nhau tập hợp lần đầu tiên là trường phái tự nhận thức.

Năm 1873, các tác phẩm của Pissarro, Monet, Renoir, Cézanne và Sisley đều bị loại khỏi những triển lãm nổi tiêng: thật ngược đời, điều ấy hóa ra lại tạo nên một phong trào. Trải qua bưốc khởi đầu là trường phái vẽ phong cảnh, trường phái ấn tượng nhanh chóng chiếm được vị trí về những chủ đề đương đại: Manet và Degas, đặc biệt là những họa sĩ về những chủ đề trong nhà và thành thị.

Trận Hastings (1066) [Chiến tranh]

Trận đánh quyết định trong chiến dịch chiếm nước Anh của người Norman vào ngày 14/10/1066. Được mô tả lại trên thảm thêu Bayeux, trận Hastings bất hủ đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ Anglo - Saxon, thay vào đó là thời Norman ộ Anh. William I, Công tước xứ Normandy, đã đưa quân vượt eo,biển, gặp quân đội của Vua Harold II (1020 - 1066) ỏ Senlac, ngay phía bắc Hastings. Quân Pháp thắng trận và William, kẻ chinh phục trở thành vua nước Anh. Harold bị giết chết trong trận này.

Trường phái Barbizon (Thập niên 1840) [Nghệ thuật & Văn hóa]

Một nhóm các họa sĩ người Pháp. Trường phái lấy tên một ngôi làng ở gần Fontainebleau (Pháp), người dẫn đầu là Theodore Rouseau (1812 - 1867), phát triển trong thập niên 1840. Trường phái Barbizon thể hiện sự chuyên hướng mới triệt để trong phong cách vẽ tranh phong cảnh của châu Âu. Phản ứng lại những tác phẩm theo cảm hứng cổ điển, kinh viện theo quy ước ở Pháp thế kỷ XIX, Rousseau chuyển phong cảnh từ phần nền ra cận cảnh tạo thành một chủ thể quan trọng, không phải lấy khuôn hình trong xưởng vẽ mà vẽ trực tiếp ở ngoài trời. Phá vỡ truyền thông gần đây của Pháp, ông chuyển sang những tác phẩm của các họa sĩ vẽ phong cảnh người Anh như John Constable (1776 - 1837). Tiếp theo Rouseau trong trường phái Barbizon còn có Charles-Frạncois Daubigny (1789 - 1843) và Constant Troyon (1810 - 1865); Jean-Baptiste-Camille Corot (1796 - 1875) và Jean-Francois Millet (1814 - 1875) giữ vững lập trường độc lập ở mức cao hơn.

Trận chiến Yorktown (1781) [Chiến tranh]

Trận chiến quyệt định trong cuộc cách mạng Mỹ. Trận chiến Yorktown kéo dài từ tháng 9 đến tháng 10 năm 1781. Quân đội Anh dưới quyền chỉ huy của tướng Cornwallis bị quân Pháp và Mỹ bao vây tại Yorktown, Virginia. Quân tiếp viện đã không thể tới vùng biển và lực lượng Anh chấp nhận đầu hàng vào ngày 19 tháng 10.

Trận chiến Waterloo (1815) [Chiến tranh]

Trận chiến cuối cùng trong Cuộc chiến tranh Napoleon. Napoleon nỗ lực quay lại; ông trở về sau cuộc lưu đày và cố gắng giành lại quyền lực một lần nữa ở Pháp. Trong những màn mở đầu của trận chiến vào ngày 18 tháng 6 năm 1815, Napoleon chiếm ưu thế: ông cô lập quân Anh dưới quyền chỉ huy của Quận cồng Wellington với lực lượng liên quân và bắt đầu phản công trực tiếp. Wellington giữ chân Napoleon đợi quân tiếp viện của Đức, Hà Lan và Bỉ tham gia trận chiến. Napoleon thất bại thảm hại.

Trận chiến Verdun (1916) [Chiến tranh]

Chiến dịch diễn ra trong Chiến tranh thế giới thứ I. Verdun là một pháo đài nằm ở vùng đông bắc nước Pháp, là mục tiêu công kích dữ dội của Đức năm 1916 và trở thành biểu tượng của cuộc kháng chiến Pháp bởi người Pháp đã giành được thắng lợi mà không cần sự hỗ trợ từ phía lực lượng quân Liên minh. Trận chiến Verdun kéo dài từ ngày 21 tháng 2 đến ngày 18 tháng 12 năm 1916. Khoảng 400.000 lính Pháp và Đức tử trận.

Trận chiến Thermopylae (Bắc Hy Lạp) (480 TCN) [Chiến tranh]

Trận chiến trong chiến tranh Ba Tư. Đội quân 10.000 người Hy Lạp của Leonidas, vua của Sparta, không thể đẩy lui được quân Ba Tư. Đa số quân Hy Lạp bỏ chạy, nhưng 1.000 quân cố thủ ở đèo Thermopylae đã bị tử trận.

Trận chiến Somme (bắc Pháp) (1916) [Chiến tranh]

Cuộc tấn công của quân Quân Đồng minh trong Thế chiến thứ Giai đoạn giữa Chiến tranh thế giới lần thứ II, quân Đồng minh tấn công Đức trên sông Somme ở miền bắc nước Pháp. Trận ehiến Somme bắt đầu vào ngày 1/7/1916 và kéo dài cho tới tháng 9. Cả hai bên đều chịu tổn thất lớn, và quân đồng minh tiến thêm được 13km. Quân Anh sử dụng xe tăng lần đầu tiên do lính Anh Emest Swinton sáng chế. Ngày đầu tiên trong trận chiến là một trong những ngày bi thảm nhất trong lịch sử về số người chết và bị thương.

Xem thêm: Thế chiến thứ 99

Trận chiến Wounded Knee (1890) [Chiến tranh]

Trận chiến giữa người bản xứ châu Mỹ và những người định cư ở Bắc Mỹ. Thủ lĩnh Sitting Bull chỉ huy bộ lạc Sioux tại Little Bighorn năm 1876 khi Custer và toàn bộ trung đoàn của ông đã bị tiêu diệt. Tuy nhiên, cuộc chiến chưa kết thúc. Mười bốn năm sau, Sitting Bull, thủ lĩnh bộ lạc Sioux chỉ huy bộ lạc chống lại quân đội Mỹ nhằm gìn giữ khu vực Wounded Knee, nơi bộ lạc sinh sống. Sitting Bull tử trận cùng với 146 thành viên bộ lạc.

Trận chiến Saratoga (tây Florida) (1777) [Chiến tranh]

Trận chiến xảy ra trong Cách mạng Mỹ. George Washington là tổng tư lệnh trước khi ông lên làm tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên. Tháng 10 năm 1777, Washington vạch kế hoạch và chỉ huy trận đánh thắng lợi quan trọng chống lại quân Anh tại Saratoga, New York. Lực lượng quân đội của ông bao vây quân Anh, dưới quyền chỉ huy của tướng John Burgoyne, ngăn chặn đầu mới liên lạc với tướng William Howe, và biến cục diện chiến tranh nghiêng về bên thuộc địa.

Trận chiến Poitiers (1356) [Chiến tranh]

Cuộc chiến diễn ra trong chiến tranh một trăm năm. Chiến sự diễn ra tại Poitiers, thủ phủ của Poitou- Charantes nằm ỏ phía Tây nước Pháp. Đây là cuộc chiến giữa Edward Black Prince, hoàng tử xứ Wales và John II của Pháp. 3000 quân Pháp tử trận đem lại chiến thẳng quyết định cho quân đội của Edward vào ngày 13 tháng 9 năm 1356. Con trai của John, Phillip và 2000 kỵ sĩ bị bắt làm tù binh.

Trận chiến Midway (1942) [Chiến tranh]

Trận đánh trên bịển giữa Mỹ và Nhật trong chiến tranh thế giới II. Trận phiến xảy ra vào tháng 6/1942 ở Thái Bình Dương. Chiến tranh Thái Bình Dương thiên về quân Nhật cho đến khi Mỹ đánh bại họ khỏi đảo Midway. Bộ phận không thủy quân Nhật bị đánh bại chỉ trong 1 ngày, đánh dấu bước ngoặt của cuộc xung đột.

Trận chiến Sluys (1340) [Chiến tranh]

Trận chiến quan trọng đầu tiên trong chiến tranh 100 năm. Trận chiến hải quân tại vùng biển Bắc, gần cảng Sluys ở vừng Flanders diễn ra vào ngày 24 tháng 6 năm 1340. Vua Edwạrd III của nước Anh vạch kế hoạch xâm chiếm Pháp qua các nước vừng trũng. Hạm đội Anh đánh thắng hạm đội Pháp, phá hủy hoặc bắt giữ hầu hết số tàu.

Trận chiến Mons (1914) [Chiến tranh]

Cuộc chiến đầu tiên trong Chiến tranh Thế giới I. Quân Đồng minh Anh Pháp đã phát động chiến dịch chống lại quân Đức xâm lược ở Mons. Tuy nhiên, quân tăng viện Pháp đã không đến được như kế hoạch. Trong sự hoang mang, quân đội Pháp ở tiền tuyến đã rời bỏ vị trí, bỏ nước Anh bị quân Đức tấn công bao vây.